Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (33) 

Concertagenda

Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.

Overzicht concerten en muziekcursussen

naar boven

Marc van Delft over Thomas de Hartmann

(Marc van Delft: Het eerste Oekraïense kerstlied is ook erg mooi!)

Marc van Delft: "Hier nog iets over de Oekraïense componist Hartmann, en over het vraagstuk van het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Het is eigenlijk wel erg merkwaardig dat er oorlog en haat tussen het Russische en het Oekraïense volk is. Want het zijn broedervolkeren die met elkaar verbonden en ook vaak met elkaar versmolten zijn. (...)

Dat Oekraïne en Rusland eigenlijk één zijn, en dat het voor vele mensen uit die streken eigenlijk moeilijk is om te zeggen of ze Russisch of Oekraïens zijn, wordt geïllustreerd door de Russisch-Oekraïense componist Thomas de Hartmann.

Thomas de Hartmann werd geboren Khoruzhivka, in het noorden van Oekraïne, echter in een familie van Russische aristocraten. Hij werd naar de militaire academie in Sint Petersburg gestuurd, en nam les van de Russische componist Arensky. Daarna studeerde hij compositie bij Tanejew, wiens eerdere leerlingen Scriabin, Rachmaninov en Glière waren. Daarna ging hij naar het Petersburgse conservatorium waar Rimsky Korsakow directeur was. In 1906 had hij veel succes met een ballet waarbij Nijinsky, Anna Pavlova en Fokine de hoofdrollen dansten. Vervolgens studeerde Hartmann in München bij Mottl, een leerling van Wagner. Hij werd daar goed bevriend met de abstracte schilder Kandinsky, die hem introduceerde bij Sakharov, een jonge Russische danser, die een totaal andere vorm van dans ontwikkelde, waar Hartmann muziek voor componeerde.

Hij trouwde met Olga Schumacher in Sint Petersburg. Hartmann was ook spiritueel zoekende, en in 1916 ontmoette hij Gurdjieff, en werd zijn volgeling. In 1917 vertrokken de Hartmanns naar de Kaukasus, net op tijd voordat hij gearresteerd kon worden door de bolsjewisten. Hij kwam samen met Gurdjieff in de Kaukasus, bij Georgië, en begon zich onder hem te scholen. Samen met andere volgelingen vluchtten ze naar Tbilisi/Tiflis, de hoofdstad van Georgië waar hij de componist Tcherepnin vond en waar hij directeur van de opera werd.

In 1920 volgde Hartmann Gurdjieff naar Konstantinopel, waar hij een orkest oprichtte met Russische vluchtelingen, maar toen daar de revolutie uitbrak gingen ze eerst naar Berlijn, en in 1922 naar een landgoed bij Fontainebleau, waar Gurdjieff zijn school in een oud klooster kon voortzetten. Daar schreef Hartmann veel muziek voor de bewegingsoefeningen van Gurdjieff. Hij componeerde ook veel meditatiemuziek voor Gurdjieff. Onder een andere naam begon hij filmmuziek te componeren.

In 1929 verhuisde Hartmann naar een plaatsje ten westen van Parijs, waar ze heel lang bleven wonen, en waar hij verder ging met componeren. Tijdens de nazi-bezetting, in 1940, moesten ze weer verhuizen. Na de oorlog werden er veel werken van Hartmann in Parijs uitgevoerd, onder andere zijn pianoconcert.

In 1950 verhuisden ze naar New York, waar hij in 1956 overleed. Olga besteedde de rest van haar leven aan het promoten van zijn muziek en voegde zich bij een Gurdjieff-groep in Santa Fe tot haar dood in 1979.

Hartmann componeerde 4 symfonieën, opera's, concerten, etc. en 53 film-partituren en heel veel Gurdjieff-muziek. Kortom, we zien dus dat Hartmann in Oekraïne werd geboren, en daarna gestudeerd en gewerkt heeft in Rusland, Georgië, Konstantinopel, Berlijn, Frankrijk en de VS. Maar zijn Oekraïense wortels zijn onmiskenbaar en dat hij zich ook Oekraïens voelde blijkt uit het feit dat op de CD die ik van hem kocht wel 4 Oekraïense orkestwerken van hem staan! Deze werken stammen uit de laatste 20 jaar van zijn leven. In zijn latere leven keerde hij terug naar de beelden en verhalen van zijn geboorteland. Kortom: bij Hartmann kan je zien dat iemand zich zowel Russisch als Oekraïens kan voelen.

Hartmann zou een voorbeeld voor de Oekraïners kunnen zijn dat haat en oorlog tussen het Russische en Oekraïense volk onzinnig is, dat beide volkeren bij elkaar horen, en dat ze zich met hun Russische broeders moeten verzoenen. Dat zou natuurlijk voor alle volkeren moeten gelden, dat fanatiek nationalisme verderfelijk is en dat alle volkeren vredig samen zouden moeten leven."

naar boven

Overzicht Oekraïense klassieke componisten

Marc van Delft schreef in zijn inleiding: "Ik had überhaupt nog nooit muziek van een Oekraïense componist gehoord." Hierdoor kwam ik op het idee op Wikipedia te kijken. Op de Nederlandse site prijken 29 namen (zie link) en op de Engelse Wikimedia Commons 75 namen (zie link). Opmerkelijk is dat Thomas de Hartmann in beide niet wordt genoemd en evenmin in de lijst op Wikipedia met Russische componisten.

Een willekeurige zoektocht naar Oekraïense klassieke muziek levert het volgende op:

Mikhail Kalachevsky - Ukrainian Symphony

Biografie Mykhailo Kalachevsky

Valentin Silvestrov (1937 - ) Bagatelles for piano Op. 1-5 (complete)

Valentin Silvestrov: Prayer for Ukraine (2014)

Biografie Valentyn Sylvestrov

naar boven

Gids voor orkestmuziek (6): Händel (1)

Händels betekenis berust vooral op zijn gigantische arbeid als opera- en oratoriumcomponist, op de koorcompositie in grote stijl, omdat de koren de voornaamste taak kregen. Zijn oeuvre omvat ongeveer 46 opera's en 30 oratoria, waarvan de Messiah als een onvergankelijk repertoirestuk is overgebleven. Zijn orkestrale hoofdwerken zijn de Concerti grossi, de Water-music en de Firework-music.

Twaalf concerti grossi op. 6, 1739

Het concerto grosso is een concert voor een aantal instrumenten, het concerteren, d.i. het wedijveren van twee verschillende groepen, een grote en een kleine. De kleine heet concertino, de grote concerto grosso, ook wel 'di ripieni' of 'tutti' (dit laatste is 'vol orkest'). Dit begeleidt het concertino niet, doch wisselt er geregeld mee af. De concerti grossi bestaan uit gestileerde dansmuziek, licht, plezierig en van feestelijk karakter. Het is de type-naam voor de edel-barokke orkestmuziek uit de 17e en 18e eeuw; in die eeuwen nam het concerto grosso in de instrumentale muziek de plaats in van de symfonie in de daarop volgende tijd. De Italiaanse meesters Corelli en Vivaldi waren de pioniers, Händel en Bach de voltooiers van dit type.

Händel schreef er 29, waarvan er 12 (de meest bekende) in opus 6 zijn samengevat. Ze beginnen gewoonlijk met een langzame inleiding of langzaam - snel - langzaam en dan volgen een reeks opgewekte dansvormen bijv. gavotte, menuet, gigue, een soort suite dus, soms in afwisseling of afsluiting met een fuga of variaties (passacaglia). In tegenstelling tot Bach bouwt Händel de contrapuntische delen eenvoudig op. Geen gecompliceerde polyfonie, de fuga's of fugato's worden ontwikkeld uit korte pregnante thema's. Het concertino bestaat uit de solistengroeg van twee violen en een cello. In andere werken, opus 3 bijv., treden ook hobo's, fluiten en fagotten dialogiserend en concerterend op tegen het orkest, dat in opus 6 een sterk bezet strijkorkest is, gesteund door twee klavecimbels. De volgorde en het aantal der delen is onbepaald. De concerten verschillen in thematiek en stemming, doch nauwelijks in karakter. De verdeling van het orkest is duidelijk zichtbaar en hoorbaar, dit laatste vooral door de kenmerkende dynamische tegenstellingen sterk - zacht. Overgangen in kracht en tempo als crescendo of diminuendo en accellerando of ritenuto waren in Händels tijd nog ongebruikelijk.

Muziekvoorbeelden van de twaalf concerti grossi op. 6 van Händel

naar boven