Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (46)
Mei 2023
Beste lezer,
Vijf maanden geleden schreef ik in het decembernummer over de compositie Mercy van Max Richter. Naar aanleiding daarvan kreeg ik een uitnodiging in Den Haag een korte voordracht te houden over deze componist en deze compositie (tussen twee maal een euritmieopvoering van dit stuk). Was leuk om te doen. Ik heb ter voorbereiding ook alle muziekstukken van hem beluisterd. En eerlijk gezegd kwam voor mijn oren Mercy als meest geslaagd uit de bus.
Een klein stukje geschiedenis, door mij bijeengesprokkeld: ‘Mercy’ schreef hij in opdracht van de Amerikaanse violiste Hilary Hahn. De aanzet voor het schrijven waren de gebeurtenissen in Guantánamo Bay. Hij had het gevoel dat we iets fundamenteels in onze beschaving zijn kwijtgeraakt. De titel heeft te maken met Shakespeares ‘De Koopman van Venetië’. Portia vraagt Shylock om medelijden met Antonio te hebben en zijn leven te sparen. Portia houdt daarbij een gepassioneerde toespraak over barmhartigheid, die zowel de ontvanger als de schenker ten goede komt. Richter zegt daarover, door mij vrij vertaald: “Ik vind dat een prachtig beeld, die wederkerigheid”.
Precies drie jaar geleden werd in de nieuwsbrief aandacht besteed aan een biografie van Ludwig van Beethoven, geschreven door de Belgische musicoloog Jan Caeyers. Dit boek ligt al die tijd vrijwel ongelezen in de boekenkast. Met ingang van deze nieuwsbrief komt daar verandering in. Voor elk nummer citeer ik daaruit een tekst over een muziekwerk dat ik dan vervolgens op YouTube opzoek.
Ik wens u veel lees- en luisterplezier!
Imke Jelle van Dam
Inhoudsoverzicht
Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief
Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).
Concertagenda
Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.
Overzicht concerten en muziekcursussen
naar boven
Ludwig van Beethoven (1770 – 1827)
Ludwig van Beethoven was een Duitse componist en dirigent. Zijn stijl sluit aan op die van Mozart en Haydn. Hij bracht het classicisme tot voltooiing en leidde de romantiek in. Les bij Mozart in Wenen werd doorkruist door zijn voortijdige overlijden. Daarop koos hij ervoor les te nemen bij Haydn. Op zijn 27ste merkte Beethoven dat zijn gehoor afnam, hetgeen uiteindelijk tot volledige doofheid zou leiden. Beethovens werken worden ingedeeld in drie stijlperiodes: 'vroeg', 'midden' en 'laat'.
Tot zijn vroege periode worden alle werken gerekend die hij in Bonn schreef en de eerste werken in Wenen. De middenperiode wordt vaak de 'heroïsche fase' genoemd, naar de titel van de derde symfonie. De scheidslijn tussen de middenperiode en de late periode wordt verschillend gelegd: de vroegste datum ligt rond 1813. Anderen trekken de grens na de concerten van mei 1824 (waar de negende symfonie en de Missa solemnis werden opgevoerd) en beperken de late periode tot zijn experimentele late strijkkwartetten. Beethoven heeft de hele negentiende eeuw overheerst met zijn muziek.
naar boven
Beethoven - Een biografie (1)
Jan Caeyers gunt de lezer in de Proloog van zijn biografie van Ludwig van Beethoven en passant een blik op de begrafenis van de grote meester: "Wenen, donderdag 29 maart 1827. Ludwig Van Beethoven is drie dagen geleden gestorven en wordt vandaag begraven. (...) Vier trombonespelers en zestien zangers voeren een voor de gelegenheid aangepaste versie uit van de Equale a quattro Tromboni (WoO30) die Beethoven in 1812 in Linz ter gelegenheid van Allerzielen heeft gecomponeerd. En nadien wordt er een bewerking van de Marcia funebre uit de Pianosonate in As (op. 26) gespeeld. De muziek die beethoviaans donker en ijzingwekkend klinkt, gaat de geëmotioneerde toeschouwers door merg en been."
Pianosonate in As, Marcia funebre
naar boven
Een merkwaardig leven lang muziek (8)
In nieuwsbrief 39 werd aandacht besteed aan het boek 'Een merkwaardig leven lang muziek' van de Amerikaanse concertpianist Jeremy Denk (zie link >). Toen is het plan opgevat om muziekvoorbeelden die hij aanhaalt op YouTube op te zoeken.
... uiteraard zou de wereld er bekaaid van afkomen als de linker- en rechterhand altijd op zichzelf bleven. Componisten bedenken voordurend listen. Midden in Schuberts Impromptu in f-klein, een van mijn favoriete stukken, blijft de rechterhand in het midden van het toetsenbord en doet alle riviervulling, terwijl de linkerhand er in elke maat overheen wipt, heen en weer van laag naar hoog, en een paar noten speelt. Het lijkt op een liefdesduet - met een premisse die vergelijkbaar is met die van een sentimenteel Lied ohne Worte van Mendelssohn dat ik vaak op feestjes ten beste gaf - maar Schuberts vraag-en-antwoordmelodieën zijn allemaal fragmentarisch; de hoge noch lage tonen kunnen echt een gedachte afmaken; ze zijn afhankelijk van elkaar maar lijken nooit een antwoord te vinden en het wordt de rechterhand nergens toegestaan te helpen.
Schubert - Impromptu in f-klein D.935, nr. 1 (vanaf middendeel)
naar boven
Gids voor orkestmuziek (19): Bach (9)
Derde suite in D (20 minuten)
De populairste suite heeft de navolgende bezetting: strijkorkest met cembalo, twee hobo's, drie trompetten en pauken. Die drie trompetten geven aan het eerste deel en aan enige dansen een feestelijk en gewichtig accent. De ouverture begint met een brede inleiding tot een markante fuga als middenstuk. Dan volgt de beroemde air, die door Wilhelmy voor vioolsolo is bewerkt en bekend is onder de naam: Aria op de g-snaar, een prachtige in wijde bogen getrokken melodie, begeleid door een rustig voortschrijdende ostinato-achtige baspartij, uitsluitend voor strijkorkest. Deze air is een klassiek voorbeeld van een instrumentale aria uit de baroktijd. De trompetten hebben een schitterend aandeel in de beide gavotten. Dan komt een charmante bourrée en tot slot een frisse, pittige gigue.
Luistervoorbeeld van de gehele suite
Luistervoorbeeld van Aria op de g-snaar
Wikipedia over Aria op de g-snaar (Engels)
Bach schreef vier suites voor orkest, waarvan de tweede en de derde het meest worden uitgevoerd. Een suite is een cyclus van meer of minder gestileerde dansen, waaraan een beweeglijke, uitvoerige ouverture voorafgaat. Naar gebruik van de tijd werden deze suiten ook ouverturen genoemd. De ouverturen zijn gewoonlijk driedelig: langzaam - vlug - langzaam, de zgn. Franse ouverturen in tegenstelling tot de Italiaanse: vlug - langzaam - vlug. De dansen staan alle in dezelfde toonsoort en als lyrisch hoogtepunt fungeert meestal een air (instrumentale aria) of een sarabande (oude deftige Spaanse dans).
naar boven
Die Matthäus Passion (2)
Auteur: Lou van Strien (1899-1944)
Weinig werken der muziekliteratuur ... (deel 1)
Niet altijd is de populariteit van een door de massa uitverkoren werk gegrond op de inderdaad-superieure kwaliteiten van dat stuk. Menig componist heeft betere werken op zijn naam staan dan die, waardoor hij nu juist beroemdheid verwierf en die omstandigheid heeft in veel gevallen waardevolle scheppingen in een onverdiend duister gehuld. Ten aanzien van Bach's Matthaeuspassie lijkt de "vox populi" intusschen ten volle gerechtvaardigd, al zou men daaruit allerminst mogen afleiden, dat deze muziek nu ook op een veel hooger plan staat dan de hoogergenoemde andere groote werken [zie deel 1] van den kunstenaar. Doch de populariteit van de Matthaeuspassie is in ieder geval gebaseerd op zeer positieve factoren, zij resulteert rechtstreeks uit de compositie-zelf en zij betreft daarbij een werk, dat ongetwijfeld tot de allerbeste en geniaalste scheppingen van zijn auteur gerekend moet worden.
(Volgende delen van deze feuilleton in de komende nieuwsbrieven)
naar boven
Bladmuziek van Imke Jelle van Dam
In voorgaande nieuwsbrieven was vaak een eigen compositie geplaatst. Dat betekende evenwel dat ik maandelijks met een muziekstuk aan de slag moest. Het was een aardige stok achter de deur, maar leverde ook soms wat stress op en dat wil ik niet meer. Ik pak deze rubliek weer op als op natuurlijke wijze er weer iets nieuws tot stand is gebracht.
Ik volsta nu met een verwijzig naar wat tot nu toe op papier is gezet, hetzij als muziekboek of als PDF.
Muziekboeken - Muziekfonds Halma
Losse bladmuziek (verschillende bezettingen)
naar boven