Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (69)
April 2025
Beste lezer,
Op 23 maart j.l. verzorgde ik een Muzikaal Moment in de kerk van de Christengemeenschap in Meppel. Diverse thema's passeerden de revue, waaronder het schoonheidsbeleven in de kunst, dat sinds het begin van de twintigste eeuw radicaal veranderde. Daarbij haalde ik een uitspraak aan van euritmist Alexander Seeger uit de jaren negentig en noemde in dat verband ook de naam Sofia Goebaidoelina. Een van de aanwezigen wist te vertellen dat zij onlangs was overleden.
In 1997 en 1998 voerde euritmist Alexander Seeger, muzikaal begeleid op bajan (een Russische accordeon), in Den Haag De Profundis uit van de Russische componiste Sofia Goebaidoelina. In een interview vertelde Seeger: “In de euritmie hebben we jarenlang in de luxe van het ‘mooie’ en ‘schone’ geleefd. Door Gubaidulina worden we gedwongen het ‘lelijke’ erin te betrekken. Dat hebben we denk ik in de euritmie nodig: deze harde strijd tussen de schoonheid en het lelijke. En dat ik tussen deze twee polariteiten in ga staan en tracht een evenwicht erin te vinden. Dat is wat mij het gevoel geeft dat ik de muziek van Gubaidulina als ‘waar’ kan beleven; als een nieuwe schoonheid.”
Op 26 maart j.l. gaven Ephraïm van IJzerlooij (cello) en ik (piano) een huiskamerconcert in Emmen. Op de een of andere manier kwamen we (ook weer) over Sofia Goebaidoelina te spreken. Ephraïm vertelde aan het publiek over zijn ontmoeting met haar een kleine twintig jaar geleden...
Kortom: deze nieuwsbrief wordt een special over Sofia Goebaidoelina!
Ik wens u veel lees- en luisterplezier!
Imke Jelle van Dam
Naschrift. In juni 2021 heb ik in het kader van de top 10 van Russische componisten al eerder aandacht besteed aan Sofia Goebaidoelina.
Ingezonden bericht (vervolg) van componist Marc van Delft:
"Zaterdag 5 april wordt door de fanfare uit Hattem vijf werken van mij uitgevoerd, waaronder de [Nederlandse integrale] première van mijn nieuwe werk: 'Era Nova' opus 201, een heroïsche overwinningsmars in film-muziekstijl...
Alle info daarover staat op mijn concert-agenda
Waarom heet het werk: ERA NOVA?
Eind 2023 voltooide ik mijn opus 200, en begin 2024 kon ik mijn opus 201, mijn 3e honderdtal werken gaan componeren, in het nieuwe jaar, en op dat moment had ik de hoop en de verwachting, dat er een nieuw en beter tijdperk aan zou kunnen breken, na 4 jaar mondiale terreur, (waaronder 2 jaar lang rampzalige concert-verboden)... Kortom, een profetisch werk, aangezien het erop lijkt dat er nu eindelijk iets betere tijden lijken aan te breken... [??]
Het Jupiter-Zachariel-tijdperk
De componist hoopt op een nieuw tijdperk, een ‘era nova’, en wil met deze muziek een positieve bijdrage leveren aan de geestelijke atmosfeer van de aarde, want hoopvolle, positieve gedachten en gevoelens en hoopvolle muziek trekken ook goede krachten en energieën aan.
De E is (volgens Rudolf Steiner) de Jupiter-toon, en Jupiter is de brenger van ‘het grote geluk’, de ‘Fortuna Major’, daarom zijn E- en Es groot a.h.w. ‘gelukstoonsoorten’...
Bv. de 7e symfonie van Bruckner in E groot was zijn doorbraak naar succes, en van mij (Marc) is het zo dat er van mij twee werken in Es groot zijn die mijn meest succesvolle en meest gespeelde werken zijn: 'A Choral for a Solemn Occasion', & 'American Fantasy'.
En aangezien wij sinds 1989 volgens Emil Pales in een 72-jarig 'Jupiter-Zachariel-tijdperk' leven hoopt de componist met deze muziek de positieve geluks-krachten van de Jupiter-tijdgeest te kunnen mobiliseren..."
Inhoudsoverzicht
Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief
Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).
Concertagenda
Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.
Overzicht concerten en muziekcursussen
naar boven
Mijn ontmoeting met Sofia Gubaidulina
Ephraïm van IJzerlooij
In 2006 ontmoette ik de componiste Sofia Gubaidulina tijdens de NJO Summer Academy in Schleswig Holstein. Onze dirigent Reinbert de Leeuw had haar uitgenodigd om als “Composer in Residence” aanwezig te zijn tijdens het Schleswig Holstein Festival in Duitsland. En toen we haar muziek daar gingen repeteren en uitvoeren kwam zij naar ons luisteren en gaf ons aanwijzingen. Ik had in mijn cellopartij bijvoorbeeld flageoletten die ik pizzicato speelde. Ze zei dat ik de pizzicato flageoletten aan het begin nog meer ruimte kon geven. Dat was heel bijzonder. Ik was aanvoerder van de cellogroep.
We speelden o.a. het grote orkestwerk van Sofia Gubaidulina: Stimmen...Verstummen..., daarnaast speelden we Dmitri Shostakovich 15e Symfonie. Daarin zit ook een hele grote cello solo in het tweede deel. En we speelden ook van Sofia Gubaidulina een kamermuziekwerk “On the edge of Abyss” voor zeven celli en twee aquafonen.
Sofia Gubaidulina was heel intens aanwezig bij onze repetities. Ze keek dan heel geconcentreerd naar Reinbert de Leeuw en gaf hem aanwijzingen. Ze kwam ook een keer naar ons toe en knikte naar mij. Als ze iets mooi of goed vond dan zei ze vaak: oh, oh...
Sofia Gubaidulina speelde ook zelf op een van de aquafonen en ze was daarbij op het podium aanwezig tijdens een hele bijzondere uitvoering van haar werk “On the edge of Abyss”. Dat was in oktober 2006 tijdens de allereerste CelloBiennale in Amsterdam. Dat was echt een onvergetelijke ervaring voor mij die ik heel intens heb beleefd. En ik heb na afloop van dat concert Sofia Gubaidulina ook mogen omhelzen in het Muziekgebouw aan het IJ. Dat was echt heel bijzonder.
Stimmen...Verstummen... - Gubaidulina
On the edge of Abyss - Gubaidulina
15e Symfonie - Dmitri Shostakovich
naar boven
Sofia Goebaidoelina (1931-2025)
Sofia Goebaidoelina is een Russisch componiste. Zij studeerde piano en compositie aan de conservatoria van Kazan en Moskou. Bij haar eindexamen werd ze door haar professoren om haar gevaarlijke stijl berispt, maar Dmitri Sjostakovitsj moedigde haar aan om op deze "verkeerde weg" verder te gaan. Door haar problemen met de Sovjet-autoriteiten werd haar werk niet uitgevoerd. Dankzij musici zoals violist Kremer en cellist Rostropovitsj, die haar werk uitvoerden in het Westen, werd Goebaidoelina buiten de Sovjet-Unie ontdekt en gewaardeerd. In 1992 verhuisde Goebaidoelina naar Duitsland. Haar werk wordt met regelmaat in Nederland uitgevoerd. Vooral ensembles als Nieuw Ensemble, Amsterdam Sinfonietta en Asko|Schönberg speelden haar werken. Ook prijkte zij op diverse programma’s van euritmieuitvoeringen*. Goebaidoelina kreeg vanaf 1974 talrijke prijzen en onderscheidingen.
*) waaronder De Profundis door Alexander Seeger in Den Haag in 1997 en 1998.
Luistervoorbeeld 'De Profundis' met notenbeeld
naar boven
Sofia Goebaidoelina: de passie (uitsnede)
Aart van der Wal, april 2008
Goebaidoelina wijdde zich vanaf 1963 uitsluitend aan het componeren, maar zonder uitzicht op publicatie of uitvoering. Slechts een klein groepje getrouwen maakte in haar Moskouse flat met haar composities kennis. In het westen sijpelden enige composities door, met de violist Gidon Kremer als haar belangrijkste pleitbezorger (zij droeg het naar het beginthema uit Bachs Musikalisches Opfer gemodelleerde Offertorium annex Vioolconcert uit 1982 aan hem op). Wat zij compositorisch in haar mars had bleek pas goed in ons eigen land, tijdens het Holland Festival in 1989, toen twee van haar stukken werden uitgevoerd: het twaalfdelige Stimmen...verstummen... uit 1986 en Hommage à T.S. Eliot uit 1987. Ze hield er een nieuwe compositieopdracht aan over: Jetzt immer Schnee voor koor en kamerorkest, op de bijna metafysische gedichten van Gennadi Aigi, een werk van een onheilspellende kracht, maar waarin de sereniteit triomfeert. In de prachtige documentaireserie Toonmeesters van Reinbert de Leeuw en Cherry Duyns, die de VPRO in de jaren negentig uitzond, wordt een ronduit meesterlijke indruk gegeven van de voorbereidingen voor de uitvoering van dit grootse werk in het bijzijn van Goebaidoelina, die De Leeuw met veel raad en daad daarin bijstaat en waarin o zo duidelijk naar voren komt hoe deze zachtaardige dame met ijzeren hand over haar muzikale scheppingen regeert.
Klik hier voor het gehele (zeer uitgebreide) artikel op Opus Klassiek
De Toonmeesters, Sofia Gubaidulina & Reinbert De Leeuw (1)
De Toonmeesters, Sofia Gubaidulina & Reinbert De Leeuw (2)
naar boven
'Offertorium’ van de net overleden Sofia Goebaidoelina maakt enorme indruk
Peter van der Lint (Trouw)
Op donderdag 13 maart overleed Sofia Goebaidoelina. Op dinsdag 11 maart begon ik aan een in memoriam voor deze grootheid onder de Russische componisten. Behalve haar gevorderde leeftijd (ze was 93) was er geen enkele reden dat ik aan die necrologie begon.
Toen ik twee dagen later hoorde dat de grote Sofia daadwerkelijk was heengegaan, kreeg ik er gewoon een naar gevoel van. Alsof je het laatste zetje hebt gegeven. Dat het nog erger kan, bewees mijn collega Hans Nauta. Jaren geleden begon hij op een ochtend met weinig andere verplichtingen aan een in memoriam voor Herman Brood. Nog diezelfde middag sprong die van het Hilton zijn dood tegemoet.
Eerder heb ik hier al verschillende malen gewag gemaakt van het gegeven dat ik er moeite mee heb om zo’n in memoriam al te schrijven als iemand nog in leven is. Je mist in zo’n vooraf geschreven stuk dan toch vaak de echte emotie over een leven dat onherroepelijk afgelopen is – over een opuslijst waar definitief niets meer aan zal worden toegevoegd.
Maar in deze tijden van snelle onlinekranten is het verstandig om alvast wat voor te bereiden. Zo’n digitale krant staat immers altijd ‘aan’. Een artikel kan tegenwoordig meteen op de site – sterker nog, dat moet en wel zo snel mogelijk.
Klik hier voor het hele artikel
Gidon Kremer Gubaidulina Concerto No.1 "Offertorium"
naar boven
Beethoven - Een biografie (24)
[Bron: Een Biografie van Ludwig van Beethoven (1770–1827) door Jan Caeyers]
Giulietta Guicciardi zal de geschiedenisboeken ingaan omdat zij op een bepaald ogenblik door de Brunsvikfamilie naar voren werd geschoven als de zogenaamde 'onsterfelijke geliefde', in de hoop dat zo Josephine uit de wind werd gezet. Haar belangrijkste prestatie blijft evenwel dat Beethoven haar zijn meest bekende sonate, de zogenaamde Mondscheinsonate, heeft opgedragen.
Volledigheidshalve moet er wel bij worden verteld dat Beethoven haar eerst het Rondo in G (op. 51 nr. 2) voor piano had geschonken, een stuk dat in de juiste proportie stond ten opzichte van het gewicht van het gebaar, maar dat hij dit had teruggevraagd toen hij in allerijl op zoek was naar een presentje voor gravin Henriette Lichnowsky, de zuster van Karl Lichnowsky. Beethoven kon nadien niet anders dan zijn eerstvolgende klavierwerk, de Sonate in cis (op. 27 nr. 2) aan Giulietta opdragen.
De bijnaam Mondscheinsonate stamt niet van Beethoven. Het was de Berlijnse dichter, muziekcriticus en Beethovenbewonderaar Ludwig Rellstab die in 1824 voor het eerst beschreef hoe het eerste deel van de Sonate in cis hem deed denken aan 'de rust van het meer in de maneschijn' en aan 'de eolusharp die de geheimzinnige klaagzang van de smachtende, eenzame liefde laat klinken'. Pas toen in 1860 de Duitse musicoloog Wilhelm von Lenz de associatie maakte met een 'bootvaart op een meer in de maneschijn van een stille augustusnacht' werd de titel definitief verankerd.
Beethovens tijdgenoten kenden deze associatie nog niet. Toch was de sonate heel populair, onder meer omdat het concept, 'quasi una fantasia', ongewoon was. Beethoven kon zich daaraan ergeren: 'Men heeft het altijd over de cis-klein-Sonate; ik heb waarlijk veel betere dingen geschreven. Dan is de Fis-groot-Sonate toch iets helemaal anders.'
Sonate in cis (Mondscheinsonate)
naar boven
Gids voor orkestmuziek (42): Mozart (2)
Symfonie no. 36 in C (K.V. 425), 'Linzer' (1783; 30 min.)
Adagio. Allegro spirituoso - Poco adagio - Menuet - Presto
De Linzer-symfonie dankt deze naam aan de opdracht van Graaf Thun te Linz, bij wie Mozart in 1783 op een doorreis van Salzburg naar Wenen enige tijd doorbracht. Het werk is hals over kop geschreven in een paar weken, want het moest daar intussen ook nog worden uitgevoerd. Een zorgeloos, levendig, in de trant van Haydn 'spielfreudig' stuk, daarom te beschouwen als een hulde, een eerbetoon aan het genie van zijn vriend en grote voorganger.
Het inleidend adagio is een licht-pathetische aanloop tot een onbekommerd, pleizierig allegro. Het daaropvolgend adagio is een prachtig, diep gevoelig, sereen gezang van pastoraal karakter. Het 'landelijk menuet' heeft een fris en vriendelijk trio, en de finale is de bekroning van deze in alle opzichten vrolijke, schaduwloze symfonie.
Symfonie no. 36 in C , 'Linzer' met score
naar boven
Die Matthäus Passion (25, tevens slot)
Auteur: Lou van Strien (1899-1944)
Vorige delen van deze maandelijkes feuilleton zijn verzameld in één document.
Hoe dit overigens ook zij, aan de beteekenis van Bach's passiemuziek wordt door dit alles niets toe of afgedaan. Voor het nageslacht is de Matthaeuspassie een kostbaar bezit, een der hoogste openbaringen der muziek en een monument van religieuze schoonheid. Grootschheid van conceptie en monumentaliteit staan hier naast innigheid van uitdrukking, naast momenten van intieme, verrukkelijke schoonheid. In deze muziek is alles te vinden: dramatiek en contemplatie, forsche kracht en teederheid, extatische vreugde en diepe droefenis. Zij is de synthese van een even rijke als eerbiedwaardige cultuur.
naar boven