menu

Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (52) 

November 2023  

Beste lezer,

Begin jaren zestig was ik met mijn ouders, broers en zusje op vakantie in het natuurvriendenhuis in Bergen. Mijn oudste broer, die al behoorlijk aan het puberen was, besloot op een middag zonder overleg met mijn ouders liftend naar Amsterdam te gaan, omdat daar een concert zou plaatsvinden van Misha Mengelberg, een jazzpianist die hij zeer bewonderde. Een paar jaar geleden ontdekte ik dat hij uit een bekende familie stamt, die eerder geassocieerd wordt met klassieke muziek. Kortom: tijd om (ook) deze pianist/componist centraal te stellen.

Ik wens u veel lees- en luisterplezier!

Imke Jelle van Dam

Inhoudsoverzicht

Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief

Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).

Concertagenda

Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.

Overzicht concerten en muziekcursussen

naar boven

Misha Mengelberg (1935 - 2017)

Misha Mengelberg was de zoon van harpiste Rahel Draber en dirigent en componist Karel Mengelberg, die een neef (oomzegger) was van de dirigent Willem Mengelberg (1871-1951). Als negenjarige werd hij gezien als een schaakwonder. In de jaren 1970 deed hij ook mee aan schaaktoernooien. Hij begon een kortstondige architectuurstudie en studeerde daarna tussen 1958 en 1964 compositie en muziektheorie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Terwijl hij daar studeerde won hij de Gaudeamusprijs (1961), de eerste prijs op het Jazzfestival in Loosdrecht en kwam hij in contact met Fluxus. Hij combineerde ideeën van Fluxus en free jazz met elementen uit de geïmproviseerde muziek en de klassieke muziek. Een ontmoeting met John Cage tijdens de Darmstädter Ferienkurse für Neue Musik was van grote invloed op zijn werk. Andere invloeden zijn Thelonious Monk en Duke Ellington.

Biografie in 200 woorden

Biografie op Wikipedia

Muziekvoorbeelden en interviews

Eigen pagina op Instant Composers Pool

naar boven

Geschiedenis van de westerse muziek

Hedendaagse muziek / Nederland na 1945


Opera Reconstructie

Vóór 1945 had de seriële schrijfwijze in Nederland nauwelijks navolgers, behalve bij Kees van Baaren (1906-1970). Van Baaren is niet alleen als componist van belang, maar ook als leraar van onder andere Jan van Vlijmen (1935), Peter Schat (1935) en Louis Andriessen (1936), die vooral in hun vroege werk eveneens reekstechnieken toepasten. Verder kan men ook in latere composities van Rudolf Escher (1912-1980) seriële invloeden aantreffen, die hij op een eigenzinnige manier integreerde in zijn eigen polymelodische stijl.

De vervreemding van het publiek van het moderne componeren en de onvrede met de gevestigde uitvoeringspraktijk, leidden in de jaren zestig tot de Notenkrakersactie, waarbij behalve Van Vlijmen, Schat en Andriessen ook Reinbert de Leeuw (1938) en Misha Mengelberg (1935) betrokken waren, eveneens leerlingen van Van Baaren. Belangrijke resultaten van deze stellingname waren de collectieve politieke opera Reconstructie (1969) en de oprichting van het blaasorkest De Volharding en de Instant Composers Pool, een coöperatie voor improviserende musici en componisten. Ook door middel van speciale concertseries zoals de door Reinbert de Leeuw geïnitieerde Rondomconcerten probeerde men het contact met het publiek te herstellen.

naar boven

Composities van Misha Mengelberg

Een willekeurige greep ...

De Sprong O Romantiek Der Hazen (jazz ballad)

Driekusman Total Loss

Een Beetje Zenuwachtig

No Idea

Peer's Counting Song

naar boven

Fragmenten uit 'In memoriam Misha Mengelberg'

Componist, pianist, soort van bandleider en dwarsdenker Misha Mengelberg, die op 3 maart 2017 in een Amsterdams verpleeghuis overleed, werd al langer gezien als voortrekker, inspirator en boegbeeld van de Europese improvisatiemuziek.

Een van de eerste muzikale herinneringen van de in 1935 in Kiev als zoon van een harpiste en een componist/dirigent geboren Misha was een optreden van zijn oom. De roemruchte oom Willem dirigeerde het Concertgebouworkest. Hij was toen een jaar of zeven en vertelde dat hij het na tien minuten wel bekeken had, die 'Matthäus'. Saai! Meer zag de jonge blaag in het Surrealisme en het Futurisme en meer in het bijzonder Dada.

Componist en pianist Thelonious Monk – en Herbie Nichols – ontdekte hij al vroeg. Tekenend is dat toen Mengelberg zich vanaf 1959 begon te manifesteren, dat als avontuurlijke jazzpianist was én als Fluxuskunstenaar. Zijn 'In Memoriam Hans van Zweeden', een oeverloos preludium, was een vroeg voorbeeld van wat later minimal music zou gaan heten.

Al snel bleek dat Misha Mengelberg een componist was van onconventionele doch toegankelijke stukken, waar de jazz- en musicaltradities ruim baan hadden.

Nadat het Misha Mengelberg Kwartet het in 1966 tot het Amerikaanse Newport Jazz Festival had gebracht, ontwikkelde het zich van een furieus swingende bopaggregatie tot een veel vrijer gezelschap, waarin ook theatrale elementen ruim baan kregen. Zijn belangrijkste creatie was het Instant Composers Pool Orkest. In dat ensemble etaleerde Mengelberg de opvattingen en ingevingen van hemzelf en zijn medemuzikanten in een unieke, intuïtieve samenhang.

Hij trok zich na 2000 geleidelijk aan terug uit zijn orkest. Geestelijk was de oprichter de laatste jaren aan het wegglijden uit de realiteit. In 2013 filmde Cherry Duyns Mengelberg en zijn ICP Orkest in Londen, wat in een ontroerende documentaire resulteerde.

'Trailer 'Misha enzovoort' van Cherry Duyns

naar boven

Beethoven - Een biografie (7)

[Bron: Een Biografie van Ludwig van Beethoven (1770–1827) door Jan Caeyers]

In het voorjaar van 1790 kreeg Beethoven de opdracht een rouwcantate te componeren vanwege de dood van keizer Joseph II op 20 februari. Het plan was op 19 maart, de naamdag van de keizer een grote herdenkingsplechtigheid te organiseren. Maar ... op 17 maart werd besloten de cantate niet uit te voeren 'om diverse redenen'. Er zijn bronnen die menen dat Beethoven het te groot had aangepakt, dat het te moeilijk voor de musici was, maar het kan ook zijn dat het stuk nog niet af was. Hij had er minder dan drie weken aan kunnen werken.

Begrafeniscantate opgedragen aan keizer Joseph II (WoO 87)

naar boven

Gids voor orkestmuziek (25): Bach (15)

Vioolconcert in a (1720; 20 min)
Allegro - Andante - Allegro assai

Het concert in a leidt de eerste satz in met een energiek thema. Toch is het geen virtuoos paradestuk, want reeds bij de eerste inzet van de soloviool bespeurt men de ingehouden toon, de kamermuzieksfeer welke dit concert kenmerkt. De virtuositeit wordt meer bepaald door de fijnheid van toonvorming en de edele strijd tussen orkest en solo in de voordracht van deze absolute muziek, deze 'tönend bewegte Formen'. De soloviool is hier duidelijk de eerste onder de gelijken. Het andante is een tweegezang van viool en bassen. Boven een ostinate, herhaaldelijk weerkerende figuur in de lage strijkers verheft zich een zelfstandige, prachtige melodie van de soloviool. Een welgevormde snelle gigue in Italiaanse stijl is de opgewekte afsluiting van dit concert.

Luistervoorbeelden

naar boven

Die Matthäus Passion (8)

Auteur: Lou van Strien (1899-1944)

Op het oogenblik waarop Bach zich in de herfst van 1728 tot het Matthaeus-Evangelie wendde om daaruit een passiemuziek te componeeren, had hij het geluk een tekstdichter gevonden te hebben met wien hij in goede harmonie en vriendschap kon samenwerken. Christian Friedrich Henrici, die in het jaar 1700 te Stolpe in Saksen geboren was, had zich sinds korten tijd te Leipzig gevestigd. Hij oefende vanaf 1727 het eerzaam beroep van postbeambte uit, maakte in dat vak carrière en bracht het tenslotte tot belastinginspecteur, in welke kwaliteit hij ook in 1764 gestorven is. Op twee en twintigjarigen leeftijd begon Henrici's literaire loopbaan, welke hem tenslotte met Bach in verbinding zou brengen en die hem op deze wijze de onsterfelijkheid heeft verzekerd. Een dichter van groote beteekenis zou men Henrici, die onder het pseudoniem Picander schreef, stellig niet kunnen noemen. Aanvankelijk publiceerde hij een reeks blijspelen van weinig beteekenis, doch in 1724 wendde hij zich tot de geestelijke dichtkunst en gaf een "Sammlung erbaulicher Gedancken bey und über die gewöhnlichen Sonn- und Festtags-Evangelien" uit, vier jaar later liet hij daarop een bundel cantateteksten volgen. Welke banden Bach met den jongen dichter verbonden mogen hebben, daaromtrent is niets naders bekend geworden.

(Volgende delen van deze feuilleton in de komende nieuwsbrieven)

naar boven