menu

Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (62) 

September 2024  

Beste lezer,

Op 4 augustus keken we, mijn vrouw en ik, op televisie naar de derde aflevering van Zomergasten. Deze avond was Sakir Khader te gast, een Palestijns-Nederlandse documentair fotograaf, filmmaker en journalist. Er kwam in de loop van het gesprek een fragment van The Godfather voorbij, met filmmuziek, die in mijn geheugen gegrift stond. Een klein onderzoek de volgende dag bracht me op het spoor van de componist: Nino Rota...

Love Theme The Godfather I

Onlangs kreeg ik een email met de volgende aanhef: "Ik ben onder de indruk van Uw muziekhistorische werk. Ik vroeg me af of U ook bekend bent met de clavisimbalon, beschreven door Arnoult de Zwolle ca 1430, de voorloper van het clavecimbel en gelijk ook al een soort piano avant la lettre." Mijn reactie was ontkennend. Ik bood aan zijn uitgebreide toelichting in deze nieuwsbrief op te nemen.

Ik wens u veel lees- en luisterplezier!

Imke Jelle van Dam

Gezocht: Cultuuroptimisten

Is kunst en cultuur ook onmisbaar in jouw wereld en wil je je uitspreken tegen de plannen van het nieuwe kabinet? Sluit je aan en teken de lijst van Cultuuroptimisten. Toon de kracht van kunst! Namens de hele Nederlandse culturele wereld: bedankt!

Teken nu en deel deze pagina!

Waarom? Bij We Are Public geloven we dat cultuur essentieel is voor hoe we de wereld zien, begrijpen en onthouden. Muziek, films, beeldende kunst, theater, literatuur — cultuur is overal en altijd. Het is een onmisbare stem die middenin de samenleving hoort. Maar dat is geen vanzelfsprekendheid. Daarom bouwen wij al 10 jaar aan een overkoepelend platform en lidmaatschap voor kunst en cultuur. Hiermee zorgen we voor meer focus op cultuur en meer publiek voor onze partners.

Maar... deze missie staat helaas haaks op de ideeën van onze nieuwe regering, waarin de ruimte en waardering voor cultuur minder is dan ooit. Daarom vinden wij het tijd voor een gezamenlijk statement! In de schemer van holle politieke retoriek vol angst en beperking is het tijd voor... Cultuuroptimisten! Geloof je ook dat positiviteit en creativiteit het fundament zijn van een betere wereld? En dat kunst en cultuur hierin van essentieel belang zijn? Laat Wilders en Co. er geen streep door zetten! Sluit je nu aan! Teken de lijst van Cultuuroptimisten en toon de kracht van kunst.

Inhoudsoverzicht

Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief

Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).

Concertagenda

Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.

Overzicht concerten en muziekcursussen

naar boven

Nino Rota (1911 – 1979)

Nino Rota was een Italiaanse componist. Rota werd geboren in een muzikale familie. Hij was een wonderkind. Zijn eerste oratorium, L'infanzia di San Giovanni Battista, componeerde hij op zijn elfde; het werd in het begin van de jaren twintig opgevoerd. Hij componeerde zowel werken voor orkest als opera's, balletten, liederen en kamermuziek. Hij componeerde de filmmuziek voor enkele van de belangrijkste filmregisseurs van Italië. Het vruchtbaarst was zijn samenwerking met Fellini. Hij was tevens de componist van de eerste twee The Godfather-films. Van al zijn andere werken hebben er slechts twee repertoire gehouden: Het ballet La strada (1966), een aanpassing van de muziek van Fellini's beroemde film uit 1954, en de opera Il cappello di paglia di Firenze (De Florentijnse strohoed).

Biografie in 200 woorden

Biografie op Wikipedia

Muziekvoorbeelden

naar boven

Filmmuziek voor The Godfather I en II

Love Theme from The Godfather is een instrumentaal thema uit de film The Godfather uit 1972, gecomponeerd door Nino Rota. Een eerdere versie van het thema was gebruikt in de Italiaanse film Fortunella uit 1958. Rota's score voor The Godfather werd genomineerd voor een Academy Award voor Beste Originele Score in 1973. Het werd echter gediskwalificeerd toen de academie vernam dat Rota een meer komische versie van het lied had gebruikt voor de film Fortunella (1958). Niettemin won Rota's score voor The Godfather Part II de Academy Award voor Beste Score in 1974, ondanks het feit dat het hetzelfde stuk bevatte.

Voor The Godfather Part III (1990) koos Francis Ford Coppola in verband met overlijden van Rota in 1979 voor een andere componist, namelijk Carmine Coppola, de vader van de regisseur. Carmine Coppola had al eerder samengewerkt met Nino Rota aan de muziek voor de eerste twee films en was dus goed bekend met de muzikale stijl die bij de films hoorde. Dit maakte hem een logische keuze om het werk voort te zetten en de muziek voor de derde film te componeren.

Love Theme from The Godfather (1972)

Fortunella (1958)

Godfather Part II (1974)

naar boven

Clavisimbalon

Frank van Dam schrijft:

Ik ben onder de indruk van Uw muziekhistorische werk. Ik vroeg me af of U ook bekend bent met de clavisimbalon, beschreven door Arnoult de Zwolle ca 1430, de voorloper van het clavecimbel en gelijk ook al een soort piano avant la lettre. Een mooi voorbeeld is op de site van David Catalunya te vinden. Ik werd hierop geattendeerd door Menno van Delft, en kreeg de link naar bestaande voorbeeld van Laurens de Man.

Het woord cymbalon, zingaron, tympanon wijst op het instrument dat de zigeuners hebben meegevoerd uit India (waar dit instrument ook bekend is, als een soort soundscape-begeleiding, achter tabla en bijvoorbeeld sitar), na hun omzwervingen. Ik kan alleen een grove schatting doen naar hun verschijnen in onze contreien. Bekend is dat zij een grote rol gespeeld hebben in de paardenrennen van Siena, en de Flamenco in Spanje.

Het toepassen van de bouw met het klavier, zoals vanouds alleen bekend bij het orgel, heeft de cultuur van het clavecimbel en later van de piano mogelijk gemaakt. Voor mij als pianist met specialiteit Oude Muziek razend interessant.

Ik heb destijds met muziektheorie, bij Rutger van Mazijk in Laren, wel geleerd over de overgang van de Ars Antiqua naar de Ars Nova, en later ben ik mij gaan realiseren dat deze globaal samengaat met de grootse innovaties in de kathedraalbouw: de openwerking van de hoge muurvlakken voor zoveel mogelijk raam, en dan vooral de hogere schipverdieping met "de lichtbeuk". Dit is juist ideaal voor het verklinken van de stemvoering in het contrapunt.

Juist in Uw verzameling wordt dit als klankkader echt tastbaar. Een couleur locale als je de boeken leest als bijvoorbeeld van Helene Nolthenius...

Ik heb destijds gestudeerd in Utrecht bij Herman Uhlhorn, clavecimbelles als bijvak bij Henk van Zonneveld.

FrankvanDamKleineKraai, pianist/componist

Henri Arnaut de Zwolle (Wikipedia)

An Interpretation of the Hammered Clavisimbalum of Henri-Arnaut de Zwolle c. 1440 (PDF)

What is a CLAVISIMBALUM? (YouTube)

Robertsbridge Codex - Late Medieval Dance Music on Clavisimbalum (Youtube)

David Catalunya (website + diverse muziekvoorbeelden op Youtube)

Hélène Nolthenius (Wikipedia)

naar boven

Beethoven - Een biografie (17)

[Bron: Een Biografie van Ludwig van Beethoven (1770–1827) door Jan Caeyers]

Beethoven - woonachtig in Wenen - vond het moeilijk om nieuwe vriendschappen te sluiten, en viel in de regel steeds terug op het kleine kringetje vertrouwelingen uit Bonn, zijn moederstad. De uit Letland stammende theoloog en violist Carl Amenda vormde hierop de belangrijkste uitzondering.

Amenda verbleef slechts een korte tijd in Wenen. Hij werkte in de ja­ren '98 en '99 als privéleraar bij Lobkowitz en voor de weduwe van Mo­zart, en men mag aannemen dat Beethoven hem bij een van beiden heeft leren kennen. Er ontstond een hechte vriendschapsband. Zij waren samen vaak op pad. Amenda moest echter in de herfst 1799 naar zijn thuisland terugkeren omdat hij het voogdijschap had aanvaard over de kinderen van zijn verongelukte broer. Beethoven gaf hem als af­scheidsgeschenk de partituur van het pas gecomponeerde Eerste strijk­kwartet in F (op. 18 nr. 1) dat hij vermoedelijk bij Amenda thuis ten doop had gehouden. Korte tijd nadien vroeg Beethoven met aan­drang aan zijn vriend dit kwartet aan niemand te tonen omdat hij het zo grondig herzien had, dat hij de eerste versie nietig moest verklaren. Amenda ontving de nieuwe partituur maar kreeg het niet over zijn hart de oude weg te gooien.

Eerste strijk­kwartet in F (op. 18 nr. 1)

naar boven

Gids voor orkestmuziek (35): Joseph Haydn (8)

Symfonie no. 101 in D 'Die Uhr' (1794; 30 min.)

Adagio. Presto - Andante - Menuetto, allegretto - Finale, vivace

De Symfonie 'De Klok' is de voor­laatste van de twaalf die Haydn voor de concerten in Lon­den schreef en welke hij persoonlijk dirigeerde. Ze heeft als zovele van zijn symfonieën haar bijnaam die zij dankt aan de regelmatige beweging van het andante, het tweede deel: een ritmering die aan het tikken van een klok doet denken. Aldus kreeg het werk het etiket 'the clock'. De Duitse vertaling werd abusievelijk 'Glocken' in plaats van 'Uhr'. Dat tweede deel, evenals vele van Haydns langzame satzen in de variatievorm geschreven, is constructief afwij­kend van de regelmatige themabouw van acht maten. Hij voegt er telkens een maat aan toe; de begeleidingsfiguur begint dan een maat vroeger, en zo lijkt het of de inzet van de melodie te laat komt. Het is een grap, trouwens door alle componisten, zij het weer op andere wijze en op daartoe geëigende plaatsen, bedreven. - Een rustige inleiding gaat aan het snelle, plezierige en, geheel naar Haydns aard, on­bekommerde musiceertrant vooraf. Het tweede deel is dan 'de klok'. Het menuet met zijn landelijk thema heeft een trio met doedelzak-imitaties. De finale is een typisch voor­beeld van Haydns meesterschap om uit een eenvoudig, po­pulair motief een knap, soms fugatisch bewerkt, en toch genoeglijk muziekje te maken.

Luistervoorbeeld van de Londense symfonie met partituur

12 Londense symfonieën (Wikipedia)

naar boven

Die Matthäus Passion (18)

Auteur: Lou van Strien (1899-1944)

Twee geestelijke stroomingen hebben vóór alles bijgedragen om Bach's verhouding tot den aard en het wezen der kerkmuziek gron­dig te herzien: het piëtisme en het rationalisme. De eerste strooming droeg een zuiver-kerkelijk karakter. Zij was omstreeks het einde der zeventiende eeuw ontstaan en beteekende een soort van reactie op de strenge dogmatiek in de Evangelische kerk. Tegenover die dog­matiek wilde het piëtisme een levender, daadwerkelijker belijden van de Christelijke leer stellen, zij trok te velde tegen de vor­mendienst en zocht bovenal in de mystiek een bron van reli­gieuze inspiratie en kracht. Als kunstenaar kon een man van Bach's geaardheid ongetwijfeld niet onverschillig staan tegenover deze strooming, die hem in veel opzichten sympathiek moest zijn, maar qua afkomst, opvoeding en godsdienstige overtuiging gevoelde hij zich toch met tal van onverbrekelijke banden aan de orthodoxie verbonden. Hij was daarin opgegroeid en door zijn jarenlange praktijk als kerkmusicus innig daarmede samengeweven.

Belangrijker echter dan de strijd tusschen orthodoxie en piëtisme was de tegenstelling tusschen eerstgenoemde geesteshouding en het rationalisme. Hier openbaarde zich eigenlijk de strijd tusschen het geestelijke en het wereldlijke element, want het rationalisme kwam niet uit den schoot der kerk voort en was haar zelfs min of meer vijandig. Het was de strooming, welke het verstand, de rede, in het centrum der levensbeschouwing plaatste en die de mensch en zijn lot als uitgangspunt van het denken aanvaardde. Door die op­vattingen werd de maatschappelijke positie van de kerk, die eeuwen­lang het kernpunt der wereld- en levensbeschouwing was geweest ernstig geschokt. Het rationalisme leidde tot een verarming der liturgie doordat het de kerk niet langer haar centrale plaats in de samenleving gunde, maar andere, buiten-kerkelijke middelen zocht om de geestelijke behoeften te bevredigen.

(Volgende delen van deze feuilleton in de komende nieuwsbrieven)

naar boven